Tarihi Dönemlere Göre Halkla İlişkilerin Gelişimi

Cutlip ve arkadaşlarının 6 dönem içerisinde ele aldıkları ABD’de halkla ilişkilerin tarihi gelişimi aşağıda özetlenmektedir.

1.      Yeşerme Aşaması (1900-1917)

Bu dönemde araştırmacı gazetecilik gelişmiş ve halkla ilişkiler profesyonelleşmeye başlamıştır. İlk halkla ilişkiler ajansı, tanıtım bürosu adıyla Boston’da 1900 yılında kurulmuş ve 1911 yılına kadar faaliyet göstermiştir. Bu ajansın kurucuları; George Michaelis ve arkadaşlarıdır. İkinci halkla ilişkiler ajansı 1902 yılında William Wolf Smith tarafından kurulmuştur. Üçüncü ajansı 1904 yılında Parker ve Ivy Lee kurmuş, yaklaşık dört yıl süreyle ajans görev yapmıştır. Daha sonraları Hamilton Wright ve Pendleton Dudley gibi öncü halkla ilişkiler elemanları ajanslarını kurmuşlardır (Cutlip vd, 1994: 100-101).

Bu döneme damgasını vuran kişi Ivy Lee’dir. İlk halkla ilişkiler danışmanının Ivy Lee olduğu ve modern halkla ilişkilerin onun çalışmalarıyla başladığı yaygın biçimde kabul edilmektedir. 1906 yılında Antrasit kömür grevi sorununu çözmeye çalışırken Ivy Lee bir “prensipler bildirisi” yayınlamıştır. Bu bildiri kamunun bilgilendirilmesi gerektiğiyle ilgili yeni bir dönemi başlatmıştır (Wilcox vd., 2001: 30). Ivy Lee gazetecilere gönderdiği bildirisinde “bürolarının gizli bir basın bürosu veya reklam ajansı olmadığını, amaçlarının basın ve Amerikan kamuoyuna bilmeleri gereken doğru bilgileri sağlamak olduğunu” vurgulamıştır (Cutlip vd., 1994: 104). Ivy Lee çalışma hayatı içerisinde önemli başarılara imza atmıştır. 1906 yılında Pensilvanya Demiryolları’nın halkla ilişkiler çalışmalarını yürütmeye başlamıştır. 1912 yılında aynı kurumun yönetici asistanlığına atanmıştır. Ivy Lee bu açıdan yönetici düzeyinde görev yapan ilk halkla ilişkiler personelidir. Ivy Lee daha sonra 1914 yılında ünlü işadamı Rockefeller’la aylık bin dolar ücretle çalışmaya başlamıştır. Bu ücret o yılların şartlarında çok yüksek olarak görülmektedir (Pohl, 1995: 11).

Ivy Lee, bugün halkla ilişkiler alanında kullanılan birçok teknik ve ilkeye katkı sağlamıştır. Bir çok kurumda tanıtım birimlerinin gelişmesini ve danışmanlarının yetişmesini hızlandırmıştır. Ivy Lee, 31 yıl halkla ilişkiler alanında çalışmış ve 1934 yılında ölmüştür (Cutlip vd., 1994: 104-105).

2.      Birinci Dünya Savaşı Dönemi (1917-1919)

Bu dönemin halkla ilişkilerin gelişmesine katkı sağlayan en önemli uygulaması Creel Komitesi’dir. Bu komite Başkan Wilson tarafından 1917 yılında George Creel başkanlığında kurdurulmuştur. Kamuyu Bilgilendirme Komitesi adıyla da bilinmektedir. Komitenin temel görevi, savaşa destek olmaları yönünde Amerikan kamuoyunu harekete geçirmektir. Komitede başarılı ve yetenekli gazeteciler, yazarlar, basın ajansı uygulayıcıları ve editörler görev almıştır. Daha sonraları halkla ilişkilerin babası olarak adlandırılacak Edward L. Bernays da bu komitenin üyeleri arasındadır (Cutlip vd., 1994: 109-110). Komite belirlenen amacı başarıyla gerçekleştirmiştir. Her ne kadar propaganda amaçlı bir komite olsa da, halkla ilişkilerin gelişimine önemli katkı sağlamıştır. Özellikle Bernays, burada edindiği deneyimleri savaş sonrası halkla ilişkiler alanına uygulamış ve başarılı çalışmalar yürütmüştür.

3.      Kükreyen Yirmiler Dönemi (1919-1929)

Kükreyen yirmilerden, 1920’li yıllar kastedilmektedir. Bu yıllarda Amerika’da ekonomi büyümüş ve insanların yaşam düzeyleri iyileşmiştir. Halkla ilişkiler alanında da çok önemli gelişmeler yaşanmış ve meslek “halkla ilişkiler” adıyla anılmaya başlamıştır.

Bu döneme, yaptığı çalışmalarla damgasını vuran Edward L. Bernays’tır. Bernays, çoğu yazar tarafından halkla ilişkilerin babası olarak nitelenmektedir. Ünlü psikanaliz Sigmund Freud’un hem anne hem de baba tarafından akrabası olan Bernays, Freud’un görüşlerinden halkla ilişkiler çalışmalarında oldukça yararlanmıştır. Bernays 1919 yılında Doris Fleischman’la birlikte ajansını açmıştır. İlk olarak “halkla ilişkiler danışmanlığı” deyimini o kullanmaya başlamış ve bu deyimi yaymaya çalışmıştır (Pohl, 1995: 12). 1923 yılında halkla ilişkiler alanında ilk kitap olan “Crystallizing Public Opinion” ı yazan Bernays, aynı yıl New York Üniversitesi’nde halkla ilişkiler dersi vererek yeni bir çığır daha açmıştır. Bernays, 1922’de Doris Fleischman ile evlenmiştir. Fleischman 1962 yılına kadar aktif bir şekilde Bernays’la birlikte halkla ilişkiler alanında çalışmış ve 1980 yılında ölmüştür (Cutlip vd., 1994: 112).

Bernays’ın meslek hayatı boyunca, başarılı birçok halkla ilişkiler uygulaması bulunmaktadır. Bunlardan önemlileri aşağıda sıralanmaktadır (Wilcox vd., 2001: 38-40).

•          1910’lu yıllarda aktör Richard Bennett, Damaged Goods adlı bir tiyatro eserini sahneye koymak istemiştir. Cinsel eğitimi konu alan bu eserin sahnelenebilmesi için maddi desteğe ihtiyaç vardır. Bernays, Medicâl Review of Reviews dergisinin kurduğu fona 4 dolar ödeyen herkese, oyunu izleme imkânı vererek oyunun sahnelenmesini sağlamıştır.

•          Procter & Gamble firmasının Ivory markalı sabununun satış kampanyasını yürütmüştür. Bernays, sabundan heykel yarışmaları düzenleyerek ulusal çapta bir ilgi uyandırmıştır. Bu yolla çocuklarla anne-babalarının, temizliğe dikkatini çekmiş ve satışları artırmıştır.

•          Bernays’ın çok bilinen uygulamalarından birisi de, sigara satışlarının artırılmasıyla ilgilidir. O dönemlerde kadınların kamusal alanda sigara içmesini engelleyen bazı yasalar bulunmaktaydı. Bunun kaldırılması ve Lucky Strike sigaralarının satışının artırılması için American Tobacco Company’nin sahibi George Washington Hill, Bernays’la anlaşmıştır. Bernays psikoanalistlerin de görüşünü alarak, kadınların erkeklerle eşitlik arayışında sigaranın “özgürlük meşalesi” olarak algılanabileceği teması üzerine kampanyasını kurmuştur. Sonuçta kampanya başarılı olmuş sigara satışlarında büyük artış meydana gelmiştir.

Bemays’ın ayrıca Venida şirketinin saç bonelerinin satışını artırma çalışmaları, ampülün icadının 50. yıldönümü kutlama törenlerini organize etme gibi başarılı uygulamaları da bulunmaktadır. Bernays, uzun yıllar halkla ilişkiler alanında çalışmalarını sürdürmüş ve 1995 yılında 103 yaşında ölmüştür.

4.      İkinci Dünya Savaşı Dönemi (1930-1945)

Bu dönemde halkla ilişkilerin gelişimini iki olay etkilemiştir. Bunlardan ilki Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 1929 ekonomik krizidir. Diğeri ise İkinci Dünya Savaşı’dır. Ekonomik krizin patlak vermesi, birçok firmanın kapanmasına ve insanların işsiz kalmasına neden olmuştur. Başkan Roosevelt krizin atlatılması amacıyla New Deal adı verilen bir ekonomik program yürürlüğe koymuştur. Bu program çerçevesinde kamuyonun bilgilendirilmesi ihtiyacı doğmuştur. İşadamları halkla ilişkiler uzmanlarından yardım almaya başlamıştır. Yeni kurulan halkla ilişkiler birimleri daha pozitif ve sürekli çalışmalar yapmışlardır (Cutlip vd., 1994:117).

İkinci dünya savaşı yıllarında Savaş Bilgilendirme Ofisi açılmıştır. 1942 yılında açılan bu ofis, Birinci Dünya Savaşı yıllarında kurulan Creel komitesine benzemektedir (Baskin vd., 1997:43).

Bu dönemde halkla ilişkiler açısından diğer bir gelişme, bilimsel kamuoyu araştırmalarının ortaya çıkmasıdır. 1930’lu yılların ortalarında Gallup kamuoyu araştırmalarını yapmaya başlamış ve 1936’daki başkanlık seçimlerinde büyük prestij kazanmıştır. Halkla ilişkiler görevlileri, yönetime öneriler sunma ve kampanya hazırlamada kamuoyu araştırmalarından yararlanmaya başlamıştır (Cutlip vd., 1994: 117).

5.      Savaş Sonrası Dönem (1945-1965)

Bu dönemde halkla ilişkiler, saygınlık, kabul ve profesyonellik kazanmıştır. Aynı zamanda halkla ilişkilerle ilgili eğitim gelişmeye başlamış; konu yönetimi, izleyici analizi, stratejik planlama gibi yeni alan ve teknikler ortaya çıkmıştır. 1947 yılında Boston Üniversitesi ilk halkla ilişkiler okulunu kurmuş, birkaç yıl içerisinde yüze yakın üniversite halkla ilişkiler programı teklif etmiştir. (Baskin vd., 1997: 43­44).

Bu dönemde halkla ilişkilerle ilgili önemli gelişmeler şu şekilde sıralanabilir (Pohl, 1995:14):

•          Rex Harlow, ilk halkla ilişkiler dergisi Public Relations Journal’i yayınlamaya başlamıştır.

•          Amerika Halkla İlişkiler Derneği kurulmuştur.

•          Televizyon gelişmiş ve haberler yayınlanmaya başlamıştır.

•          Amerika Halkla İlişkiler Derneği, halkla ilişkiler mesleğinin etik kurallarını ortaya koymuştur.

6.      Küresel Enformasyon Çağı Dönemi (1965 ve Sonrası)

1960’ların ortalarında halkla ilişkilerin önemi giderek artmıştır. Bu dönemde enformasyon toplumu oluşmaya başlamıştır. Küresel enformasyon çağının kökenleri 1950’lerde başlasa da, gerçek anlamda ortaya çıkışı 1960’ların ortalarına rastlamaktadır (Cutlip vd., 1994: 122). Kitle iletişim araçlarının özellikle de televizyonun yaygınlaşması, bu dönemin gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Günümüze doğru bilgisayar, cep telefonu, internet, uydu gibi yeni iletişim teknolojilerinin devreye girmesi ve toplumsal dönüşümle, küresel enformasyon çağı zirveye ulaşmıştır. Tüm bu gelişmeler halkla ilişkilere de yansımış ve alanda yeni yönelimlere neden olmuştur. Artık halkla ilişkiler yönlendirmeden daha çok ortak kabule; pazarlamadan daha çok yönetime; programlardan daha çok sürece, sorun çıktıktan sonra çözme yerine sorunu önceden önlemeye çalışmaya; tüm dünyada profesyonelleşmeye doğru bir yönelim göstermektedir (Baskin vd., 1997: 45).

www.anadolu.edu.tr